Η Μηχανή Του Άμλετ

Αγαπώ το θέατρο. Το αγαπώ τόσο πολύ ώστε έχω υποσχεθεί να μη γίνω ποτέ ηθοποιός.

Παρακολουθώντας το Hamletmachine πείστηκα ότι δε θα γίνω ποτέ, όχι απλώς επειδή δε θέλω, αλλά επειδή η ερμηνεία της Μαριάννας Δημητρίου υπό την καθοδήγηση του Γιώργου Ζαμπουλάκη με άφησε άφωνο (συνεπώς δε θα γίνω ούτε τραγουδιστής πλέον).

 Τι είναι το Hamletmachine;

Γραμμένο από τον Heiner Müller, είναι ένα «εμβληματικό έργο στο οποίο κυριαρχεί ο προβληματισμός για την πτώση της σοσιαλιστικής ουτοπίας». Στην πραγματικότητα είναι μια δοκιμασία για την ηθοποιό, μια άσκηση για τον θεατή και αν μη τι άλλο μια πρόκληση για τον σκηνοθέτη.

Η ηθοποιός ερμηνεύει με ένα αυτοματισμένο ντελίριο απνευστί το έργο και στη συνέχεια ντύνεται τους χαρακτήρες του Άμλετ, της Οφηλίας, του Ριχάρδου του Γ’ και της μισής σαιξπηρικής μυθολογίας για να φτάσει στις φωνές της Ρόζας Λούξεμπουργκ, του σιδερένιου παραπετάσματος που καταρρέει ως την τραγική φιγούρα της Ηλέκτρας.

Αυτά βέβαια είναι εκείνα που κατάλαβα εγώ. Η παράσταση αφήνει στον θεατή το περιθώριο να την ερμηνεύσει κατά το δοκούν, κρατώντας κάτι από τη μαγεία εκείνου που μας αρέσει να αποκαλούμε «βαριά κουλτούρα» επειδή απλώς μας δίνει τροφή για σκέψη αντί να μας κάνει μια ωραία εύπεπτη θεατρική φρουτόκρεμα που θα μας στείλει ήσυχους για ύπνο, κυριολεκτικά και μεταφορικά.

Κατά τη δική μου λοιπόν ταπεινή άποψη, ο ρόλος του ανθρώπου σαν θύματος, θύτη και κριτή των «σάπιων στο βασίλειο της Ευρώπης» είναι ήδη εγγεγραμμένος μέσα μας από έναν αόρατο νου, σα μια πρωτόγονη κραυγή.

Ένα σύστημα σαν το Monarch μας αποπρογραμματίζει και μας επαναπρογραμματίζει να λησμονήσουμε αυτό μας το νοητικό και ψυχικό κομμάτι, προτρέποντάς μας να διδαχτούμε τον ρόλο μας εκ νέου από το μηδέν. Το ρόλο του trigger αναλαμβάνει το “Great Pretender” (μεγάλος διεκδικητής;) του Μονάρχη/Βασιλιά Έλβις Πρίσλεϋ. Ο άνθρωπος/ηθοποιός περνά την επίπονη διαδικασία να μάθει και πάλι τη θέση του σε έναν κόσμο που καταρρέει περνώντας σχιζοφρενικά από ρόλο σε ρόλο κι όταν η φωνή του γίνεται κραυγή, το τραγούδι-trigger επανέρχεται για να τον συνετίσει, μόνο που αυτή τη φορά δεν είναι πειθήνιος, αλλά λυτρωμένος και ντυμένος έναν πόνο βγαλμένο από το αρχαίο δράμα του.

Ξαναδιαβάζω όσα έγραψα και συνειδητοποιώ ότι το μεγαλύτερο προσόν του Hamletmachine είναι ότι με ανάγκασε να προβληματιστώ τόσο ώστε να μην καταλαβαίνω ούτε εγώ τον εαυτό μου. Άρα πρέπει να ψάξω και να βρω πάλι τη μηχανή εκείνη που θα με βοηθήσει, του Άμλετ  τη μηχανή. Στη γλώσσα του θεάτρου και στη γλώσσα του υποσυνείδητου, αυτό ονομάζεται επιτυχία.

Πρόγραμμα Monarch:  Πρόγραμμα πλύσης εγκεφάλου της CIA το οποίο χρησιμοποιούσε έργα όπως τον «Μάγο του Οζ» προκειμένου να ταυτίσει το θύμα με έναν ρόλο και να το ωθεί να σκέφτεται έτσι. Δημιουργώντας έναν δεύτερο χαρακτήρα στο ασυνείδητο του θύματος, οι χειριστές του μπορούσαν να ελέγχουν έναν δολοφόνο, πληροφοριοδότη ή ο, τι άλλο «κατασκεύαζαν». Οι μέθοδοι διάπλασης της δεύτερης εκείνης προσωπικότητας περιλάμβαναν ανείπωτο ψυχικό και σωματικό πόνο σε βαθμό τέτοιο ώστε να εξαναγκάζουν την προσωπικότητα να δημιουργήσει ένα νοητικό «δωμάτιο ασφαλείας» ώστε να επιβιώσει. Το «δωμάτιο ασφαλείας» εξελισσόταν με κατάλληλους χειρισμούς στο δεύτερο «εγώ» του θύματος. Ο δεύτερος εκείνος ασυνείδητος χαρακτήρας βρισκόταν σε ύπνωση και ενεργοποιούνταν με τη χρήση μιας σκανδάλης(trigger) η οποία ήταν συνήθως μία λέξη ή ένα τραγούδι. Με τον ίδιο τρόπο μπορούσε και να απενεργοποιηθεί, ενώ το θύμα ουδέποτε είχε συναίσθηση ότι μέσα του κουβαλούσε έναν άλλο, απολύτως ελεγχόμενο και αυτοματοποιημένο εαυτό.

photo : Ηλίας Χατζάκης