Είδαμε την παράσταση ‘Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς’ στο Πέτρινο Θέατρο Αργυρούπολης
Το σωτήριο έτος 2019 η “δικιά μας” Έλενα παρακολούθησε μια παράσταση στο θέατρο Αλκμήνη και, την επομένη, μου είπε μην τη χάσω για κανέναν λόγο, καθώς επρόκειτο για εξαιρετική δουλειά. Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς ήταν η περί ου ο λόγος παράσταση και δεν κατάφερα να τη δω εκείνη τη σεζόν, μετά μεσολάβησε μια πανδημία και δύο καραντίνες και φέτος τον χειμώνα που ξαναπαίχτηκε, το θέατρο την προγραμμάτισε την πιο φορτωμένη, για μας, μέρα της εβδομάδας, την Τετάρτη. Το είχα πάρει πλέον απόφαση ότι κάποιος εκεί ψηλά μου κάνει πλάκα και δεν επιθυμεί να δω αυτό το έργο – θες να ξέρει ότι έχω έναν υποχθόνιο φόβο με ό,τι έχει ρωσόφωνο συγγραφέα, θες να με τιμωρεί που στο “σπίτι” του εμφανίζομαι μόνο σε μυστήρια και αυτά που αφορούν άλλους, για κάποιον λόγο που δεν είναι της παρούσης να ασχοληθούμε, το είχα ψιλοπάρει απόφαση, πως θα περίμενα την επόμενη σεζόν που θα ξαναπαιχθεί, μπας και βρεθεί βολική μέρα. Όταν είδα ότι θα παίξει σε κάποια ανοιχτά θέατρα στην πόλη, πήρα λίγο τα πάνω μου και διαλέξαμε αυτό που δεν είχαμε πάει ποτέ ξανά!
Υμηττός είναι, δέντρα έχει, θα φυσάει και λίγο, καλά θα είναι, σκεφτήκαμε. Τι είπαμε πριν για εκείνον που μου κάνει πλάκα; Ήταν από τις πιο ζεστές μέρες του καλοκαιριού, η συγκεκριμένη, και το πέτρινο θεατράκι ψηνόταν ολημέρις από τον ήλιο και οι πλάκες που είναι ντυμένο ήταν σε θερμοκρασία που “έφερνε” στις πέτρες που είχαν οι παλιοί φούρνου αρτοποιίας (όχι, δεν έψηνες γεμιστά πάνω τους, αλλά εσένα). Κοσμοσυρροή από νωρίς (και φτάσαμε και ένα μισάωρο πιο πριν) και ευτυχώς βρήκαμε ωραίες, για θέαση, θέσεις (φυσικά, ξεχάσαμε να πάρουμε ένα νεράκι μαζί μας και κάτι για αέρα – περίπτερο δεν υπήρχε στην περιοχή ούτε για δείγμα). Απορούσαμε πώς θα βγουν σε τέτοιες συνθήκες να παίξουν αυτοί οι άνθρωποι, που λογικά θα είχαν τα κοστούμια των ρόλων και την έξτρα ζέστη από τα φώτα (led ήταν τελικά, οπότε από αυτό τη γλύτωσαν!).
Ο Ιβάν Ιλίτς πέθανε, μας ενημέρωσαν οι δύο ερμηνευτές, στην αρχή της παράστασης, και μας σύστησαν τα δύο πρώτα από τα 18 πρόσωπα που θα υποδύονταν συνολικά! Συνάδελφοι του αποθανόντος, που, νωρίτερα, την μέρα της κηδείας, στο δικαστικό μέγαρο, είχαν βγάλει τα τεφτέρια και σχολίαζαν τις “καραμπόλες” που θα έφερνε αυτό το γεγονός, αφού η ορφανή θέση θα έπρεπε να δοθεί σε κάποιον άλλο και αυτό θα έφερνε ένα ντόμινο αναβαθμίσεων, με όχι, ως συνήθως, απολύτα αξιοκρατικά κριτήρια. Επειδή, όμως, δεν γνωρίζαμε ποιος ήταν ο ήρωας που λίγο πριν είχε αποδημήσει, ο συγγραφέας φρόντισε να μας διηγηθεί όλη τη ζωή του, από τη γέννηση μέχρι την ημέρα της κηδείας του.
Στην τσαρική Ρωσία, όποιος πιστεύει ότι δεν υπήρχαν πλούσιοι και φτωχοί, μάλλον μπερδεύει τις εποχές και νομίζει ότι μιλάμε για το 1917 και μετά. Η χώρα έχει περάσει στην εποχή της αγροτικής και, μετέπειτα, βιομηχανικής “επανάστασης” και έχουν διαμορθωθεί νέες τάξεις ανθρώπων που έχουν πολύ μεγάλη οικονομική δύναμη, μαζί με τους παραδοσιακούς εμπόρους και τους δημόσιους λειτουργούς. Στους τελευταίους ανήκει ο πατέρας Ιλίτς, που είναι ένας γραμματέας κάποιας υπηρεσίας, που απολαμβάνει ενός καλού μισθού, που του επιτρέπει να ζει μια καλύτερη ζωή από την πλειοψηφία, της χώρας. Τα παιδιά του έχοντας το πατρικό παράδειγμα ως οδηγό αποφασίζουν να σπουδάσουν και να καταλάβουν κι αυτά, δημόσιες θέσεις. Ο Ιβαν όμως δεν επιθυμεί να είναι ένας καλοπληρωμένος δημόσιος υπάλληλος – έχει άλλες βλέψεις. Ονειρεύεται θέσεις εξουσίας και πολύ πλούτο, με παράλληλη διείσδυση στα ανώτερα στρώματα της “καλής” κοινωνίας και δεν σκοπεύει να παραιτηθεί ποτέ από αυτό το όνειρό του. Κυνηγάει με πάθος τις σπουδές και το πτυχίο με τον καλύτερο δυνατό βαθμό και μετά ξεκινά μια οδύσσεια από την άγονη ρωσική επαρχία, ανεβαίνοντας την ιεραρχία σιγά – σιγά και χρησιμοποιώντας κάθε δυνατό μέσο, θεμιτό ή αθέμιτο. Θα κάνει έναν γάμο συμφέροντος και δύο παιδιά για να ενισχύσει τη δημόσια εικόνα του και κάποια στιγμή θα γίνει εισαγγελέας στο δικαστικό μέγαρο της πρωτεύουσας – εκεί θα αποκτήσει το μεγάλο σπίτι με τα ακριβά έπιπλα εισαγωγής και θα μπει για τα καλά στους κοσμικούς κύκλους, επιτυγχάνοντας για την κόρη του έναν γάμο, που θα της εξασφαλίσει περισσότερα από όσα ο ίδιος της πρόσφερε και κοινωνική καταξίωση, ως αντάλλαγμα στην οικογένεια του πλούσιου γαμπρού.
Όμως, έχει έναν πόνο στα νεφρά, από τότε που χτύπησε στα πλευρά, όταν έφτιαχνε το σπίτι στην Αγία Πετρούπολη και έπεσε πάνω σε ένα πόμολο. Το πήρε λίγο αψήφιστα τότε, έφυγε η μελανιά και ο πόνος και τώρα, όμως, αυτό το χτύπημα έχει επιστρέψει και του κάνει τη ζωή δύσκολη. Οι γιατροί ψάχνουν, αλλά, με τα πενιχρά μέσα της εποχής, δεν μπορούν να βρουν σε ποιο όργανο έχει προκληθεί μια πιθανή βλάβη και πόσο σοβαρή είναι. Μένουν σε θεραπείες για την ανακούφιση του πόνου του. Σε αυτήν τη δύσκολη φάση, ο Ιβάν Ιλίτς διαπιστώνει ότι οι γιατροί δεν έχουν το σθένος να του πουν ότι το ρολόι του μετράει ανάποδα και πως όλος ο περίγυρός του τον έχει κυριολεκτικά χεσμένο, αφού δεν τους νοιάζει στο ελάχιστο ποια είναι η κατάσταση της υγείας του, με προεξέχοντες την οικογένειά του. Βρίσκει παρηγοριά σε έναν νέο που έχει επιφορτιστεί τη φροντίδα του, τον μόνο ειλικρινή άνθρωπο που θα βρει κοντά του και σε αυτόν εξομολογείται όλα τα λάθη και τα αμαρτήματά του, μαζί με τη διαπίστωση ότι στον αγώνα που έκανε για να κερδίσει όλα αυτα που απέκτησε, έχασε την ανθρωπιά του… Θα πεθάνει με πολύ πόνο και βάσανα, αφού πρώτα ζητήσει συγγνώμη για την ανεπάρκειά του, από τους δικούς του ανθρώπους (μη ρωτάς αν κατάλαβαν γιατί τους την είπε). Ήταν μόλις 45 ετών – πριν και μετά την κηδεία του θα γίνουμε μάρτυρες σε διάφορα κωμικοτραγικά γεγονότα, με δράστες την οικογένεια και τους συναδέλφους του δικαστές και η ζωή θα συνεχιστεί όπως πάντα…
Δεν γνώριζα ούτε στο ελάχιστο τη νουβέλα αυτή του Τολστόι, όμως γνωρίζω πολύ καλά τη δουλειά της Κωνσταντίνας Νικολαΐδου, που ακόμη μια φορά έχει παραδώσει μια παράσταση-διαμάντι στο θεατρόφιλο κοινό. Με ελάχιστα σκηνικά και πρωταγωνιστή τον λόγο, μας πήγε ένα ταξίδι αυτογνωσίας, μέσα από τις περιπέτειες του δικαστή Ιβάν Ιλίτς, κρατώντας τις ισορροπίες ανάμεσα στο δράμα και το κωμικό (που συνυπάρχουν άλλωστε και στη ζωή, όπως βλέπουμε καθημερινά), παραδίδοντάς μας το ερώτημα του συγγραφέα, με γλυκό τρόπο “τι αξίζει τελικά στη ζωή;”. Ο Γιώργος Γαλίτης και ο Θανάσης Κουρλαμπάς ήταν κάτι παραπάνω απο εξαιρετικοί… ήταν απόλυτοι! Φοβερή χημεία, εναλλαγές ρόλων και ύφους (δεν είναι απλή υπόθεση να παίζεις όλα τα πρόσωπα, ανεξαρτήτως φύλου, και να αλλάζεις σε δευτερόλεπτα με τον παρτενέρ σου θέσεις και όλο αυτό χωρίς να ξενίζεται κανείς ή να χαλάει η δομή του έργου), σε ένα κείμενο που το γνωρίζουν καλά και το αισθάνονται πολύ δικό τους, κέρδισαν το χειροκρότημα όλων μας και όσους δεν τους είχαν ξαναδεί στο θέατρο, τους βάλανε στην λίστα αυτών που θα το επιδιώξουν την προσεχή θεατρική σεζον. Η αποφόρτιση στο τέλος της παράστασης από τους δύο, λειτούργησε στο να φύγουμε με πιο ελαφριά διάθεση, σε σχέση με αυτή μετά το τέλος του έργου.
Κατηφορίζοντας προς τα αυτοκίνητά μας, άκουγες για το πόσο υπέροχα ήταν όλα και πειράγματα για τα ιδρωμένα παντελόνια ή φορέματα, που προσομοίαζαν με κάτι… άλλο, πράγμα που χαλάρωνε επιπλέον τον κόσμο. Την επόμενη, στη δροσιά του κλιματιζόμενου σαλονιού μας, λέγαμε πόσο τυχεροί είμαστε που καταφέραμε να δούμε αυτήν την παράσταση και πόσο επαγγελματίες είναι αυτοί οι δύο ανθρωποι, που σε μια μέρα που το περιβάλλον θύμιζε κάτι από ηφαίστειο, δώσανε τον καλύτερό τους εαυτό, ανεβαίνοντας ακόμη περισσότερο στην εκτίμησή μας. Είναι από τις ελάχιστες φορές που έχω πει ότι θα ξανάβλεπα παράσταση – τον προσεχή χειμώνα, αν μου δοθεί η ευκαίρια, θα ξαναπάω και είμαι σίγουρος ότι κι αυτήν τη φορά κάτι θα προσέξω ή θα δω που “έχασα” στην πρώτη αυτή θέαση.
Περισσότερα εδώ.
Θοδωρής Κ., Ιούλιος 2022
