Είδαμε την παράσταση ‘Νεκρές Ψυχές’ στο Θησείον, Ένα θέατρο για τις τέχνες

Ο, Ουκρανικής καταγωγής, Ρώσος θεατρικός συγγραφέας, μυθιστοριογράφος και διηγηματογράφος, Νικολάι Βασίλιεβιτς Γκόγκολ (1809-1852), έγραψε ποιήματα και διηγήματά που δημοσιεύτηκαν σε λογοτεχνικά περιοδικά, μέχρι που το έργο του «Βραδινές συντροφιές στο χωριό» θα τον κάνει γνωστό και αποδεκτό στον πνευματικό κόσμο της χώρας. Έτσι, στα 23 του χρόνια, ο Γκόγκολ αποτελεί μια προσωπικότητα των ρωσικών γραμμάτων και αρχίζει τη συγγραφή και θεατρικών έργων, σατιρίζοντας, με τρόπο σκληρό, όλη τη γραφειοκρατική δομή της αυτοκρατορίας. Οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι οι πρώτοι που ξεκινούν εναντίον του μια πολεμική και πικραμένος αναγκάζεται να εγκατασταθεί μόνιμα στη Ρώμη. Εκεί, αρχίζει να γράφει ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα στην παγκόσμια λογοτεχνία, με τίτλο «Νεκρές ψυχές» (1842), όπου, μέσα από ένα σαρδόνιο χιούμορ, ο Γκόγκολ αποκαλύπτει την απληστία, τη ματαιοδοξία και τη διαφθορά της εποχής του. Ένα έργο που συγκλόνισε ολόκληρη τη Ρωσία και δίχασε ακόμα μια φορά το κοινό.

∞

Ένα περίτεχνο σχέδιο απάτης αρχίζει να υφαίνεται. Δημιουργός του ο Πάβελ Ιβάνοβιτς Τσιτσίκοφ, ένας τυχοδιώκτης, απατεώνας ταξιδευτής, που φτάνει στην περιοχή με τους πολλούς γαιοκτήμονες, έχοντας κατά νου το σατανικό του σχέδιο. Αρχικά, επισκέπτεται τους αξιωματούχους της πόλης, κολακεύοντάς τους και λαμβάνοντας σε αντάλλαγμα προσκλήσεις για δείπνα και βραδιές. Στη συνέχεια, τους συναναστρέφεται και γίνεται φιλικός με τους ιδιοκτήτες γης, θέτοντας τις βάσεις για τον πραγματικό σκοπό της επίσκεψής του…

Ο Τσιτσίκοφ γνωρίζει ότι ο πλούτος ενός Ρώσου γαιοκτήμονα δεν μετριέται σε στρέμματα γης ή σε ρούβλια, αλλά στις «ψυχές» των δουλοπάροικων που έχει στην κατοχή του. Το φορολογικό σύστημα βασίζεται επίσης σε αυτές τις ίδιες ψυχές, που μετρώνται σε κάθε απογραφή, ενώ αν κάποιος δουλοπάροικος-ψυχή πεθαίνει, μεταξύ των ετών απογραφής, συνεχίζει να αντιμετωπίζεται ως ζωντανός και ο ιδιοκτήτης του φορολογείται ανάλογα. Και καθώς αυτές οι ψυχές φορολογούνται και αποτελούν βάρος για τον ιδιοκτήτη, έρχεται ο Τσιτσίκοφ, ο οποίος, αφού πρώτα βολιδοσκοπήσει την προσωπικότητα και την κατάσταση του κάθε γαιοκτήμονα, του κάνει μια οικονομική πρόταση, προκειμένου να τους αγοράσει και έτσι να απαλλάξει τον γαιοκτήμονα από αυτό το δυσβάσταχτο βάρος…

Κάθε συνάντηση είναι διαφορετική, όπως και τα παζάρια και η αδηφάγα όρεξή του για να αποκτήσει όσο περισσότερες νεκρές ψυχές μπορεί. Μόνο που κανείς δεν μπορεί να καταλάβει το γιατί…

∞

Μια σάτιρα για τη ρωσική κοινωνία, όπου καταδεικνύονται οι ματαιόδοξοι, χυδαίοι και άπληστοι άνθρωποι που συναντά ο Τσιτσίκοφ, μιας και οι ψυχές αυτών των γαιοκτημόνων είναι τόσο νεκρές, όσο και των δουλοπάροικων που κάποτε δούλευαν τα εδάφη τους. Ένα έργο που φτύνει κατάμουτρα την ιεραρχία ενός φεουδαρχικού συστήματος, ενώ οι χαρακτήρες εμφανίζονται παράλογοι και κακομαθημένοι, που ενεργούν προς το συμφέρον τους, με ελάχιστη κατανόηση ή φροντίδα για οτιδήποτε πέρα από την περιορισμένη τους οπτική γωνία. Και ο Τσιτσίκοφ είναι ένας μεγαλομανής απατεώνας, που εκμεταλλεύεται τη λαγνεία των άλλων για χρήμα. Μια ιστορία ηθικής, διαφθοράς κι εγωκεντρικής φιλοδοξίας, άκρως συμβατή με τη σημερινή πραγματικότητα.

∞

Σήμερα, και για πρώτη φορά, στο θέατρο Θησείο, η Σοφία Καραγιάννη αναδεικνύει το εμβληματικό έργο του Νικολάι Γκόγκολ, σε ελεύθερη απόδοση, διασκευή και σκηνοθεσία. Και ο θεατής απολαμβάνει με όλο του το είναι την παράσταση, η οποία βρίθει ευρηματικότητας και συμβολισμών.

Σε ένα περιβάλλον, όπου τα άλογα καλπάζουν, τα σκυλιά αλυχτούν, τα ευφυή σκηνικά, κοστούμια-περούκες (Γεωργία Μπούρδα), οι φωτισμοί (Βασιλική Γώγου), η πρωτότυπη μουσική (Γιώργος Χριστιανάκης) και οι χορογραφημένες κινήσεις (Μαργαρίτα Τρίκκα), πλάθουν μια παράσταση που αναγκάζει τον θεατή, μέσα από το γκροτέσκο και το σουρεάλ, να σκάψει βαθιά στον εαυτό του.

Όσον αφορά στην ομάδα GAFF, Ιωσήφ Ιωσηφίδης, Διονύσης Λάνης, Γιάννης Μάνθος, Χρήστος Παπαδόπουλος, Κωνσταντίνος Πασσάς, ερμηνεύουν με τρόπο αριστοτεχνικά σαγηνευτικό, ακόμη κι όταν κάπου στη γωνιά κινούνται όπως τα vintage σκυλάκια μπροστά στα παρμπρίζ των αυτοκινήτων.

∞

Ο Γκόγκολ ζωγραφίζει μια θλιβερή εικόνα, μέσα από χιουμοριστικούς και υπερβολικούς χαρακτήρες, εξετάζοντας τη βαθύτερη διαφθορά, ενώ μιλάει για ανθρώπινα ελαττώματα, σε ένα έργο που ακόμη και σήμερα είναι επίκαιρο και ζωντανό, σε μια παράσταση σάτιρας και κωμικού παραλογισμού.

Και η ερώτηση που θέτει, από τότε ο συγγραφέας, παραμένει: «Μήπως υπάρχει και μέσα σε εμένα στοιχείο του Τσιτσίκοφ;».

Περισσότερα εδώ.

Έλενα Χατζοπούλου, Μάρτιος 2025

^{Φωτ: Χριστίνα Φυλακτοπουλου}