Είδαμε την παράσταση ‘Δεσμώτης’ στο Olvio

Η θεατρική ομάδα «Πτωχαλαζόνες» παρουσιάζει για πρώτη φορά στην Ελλάδα τον Δεσμώτη, της Νατάσας Σίδερη, ένα έργο που διακρίθηκε διεθνώς, κατακτώντας το πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό σύγχρονης ελληνικής θεατρικής γραφής «MYTHOS?!», του Θεάτρου Regensburg, σε συνεργασία με το ΚΘΒΕ.

Η ελληνική σκηνική ανάγνωσή του, υπό τη σκηνοθετική ματιά του Κώστα Παπακωνσταντίνου, αναδεικνύει την αλληγορική του δύναμη, που αφορά ένα σύγχρονο ηθικό παραμύθι για την κρίση χρέους, τη φιλία, τη συνενοχή και τα δεσμά, υλικά και άυλα, τα οποία τελικά καθορίζουν τις σχέσεις και ιδίως της σχέσεις εξουσίας.

∞

Το έργο της Σίδερη χρησιμοποιεί τη μικροκλίμακα μιας φιλικής συναλλαγής, προκειμένου να μιλήσει για τη μακροκλίμακα της χώρας, όπου ένα «δάνειο» που δίνεται με, υποτιθέμενη, καλή πρόθεση μετατρέπεται σταδιακά σε μηχανισμό εξάρτησης, σε μια ήπιας μορφής τυραννία, που τελικά κρύβει μέσα της τη βία, με τη γλώσσα όμως της αστικής ευγένειας. Το σπίτι του Κάλλιου, εκεί όπου ο οφειλέτης Νήφος εγκλωβίζεται, ενώ εργάζεται για να ξεπληρώσει τη βοήθεια (δάνειο) που έλαβε, γίνεται το θέατρο μιας αόρατης οικονομικής εξουσίας. Ένας μικρόκοσμος του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί η χρεοκρατία, ως σύστημα που μετατρέπει την ευγνωμοσύνη σε υποτέλεια και τη φιλία σε συμβόλαιο αφοσίωσης.

Η Σίδερη γράφει με καίριο χιούμορ, ψυχρή ειρωνεία και υπόγεια σκληρότητα, εξού και η αίσθηση ότι το έργο κινείται ανάμεσα στο κωμικό και στο δυστοπικό. Ο Παπακωνσταντίνου διαβάζει αυτή την υφή με λεπτότητα και, αντί για υπερβολές, επιλέγει να αφήσει την πραγματικότητα να μιλήσει, μέσα από την αναγνωρισιμότητα των καθημερινών χειρονομιών. Έτσι, η κωμικότητα της παράστασης δεν αποτελεί ποτέ μια φυσική εκτόνωση, αλλά ένα εργαλείο αποκάλυψης και όσο πιο ευγενικοί οι δανειστές, τόσο πιο ξεκάθαρο γίνεται το δεσμωτήριο του Νήφου.

∞

Η ονοματοδοσία της Σίδερη δεν είναι τυχαία, καθώς λειτουργεί ως κλειδί ανάγνωσης της σχέσης χαρακτήρων και εξουσίας.

Το όνομα Νήφος, πιθανότατα προέρχεται από το ρήμα νήφω (είμαι νηφάλιος ή είμαι εγκρατής), παρόλο που το οξύμωρο και η ειρωνεία είναι εμφανής, μιας και ο Νήφος είναι ο μόνος που δεν μπορεί να διατηρήσει τον έλεγχο της ζωής του, ενώ η σκηνική του εγκλωβισμένη νηφαλιότητα, υπογραμμίζει την παθητικότητά του, κάνοντας τον χαρακτήρα έναν σύγχρονο δεσμώτη χωρίς αλυσίδες.

Το όνομα Κάλλιος, λειτουργεί ειρωνικά, υπονομεύοντας την επίφαση ηθικής. Η ρίζα του ονόματος προέρχεται από το κάλλος και φέρει το βάρος του καλού, του ευγενούς, παρόλο που η παρουσία του είναι διφυής, καθώς εμφανίζεται ως καλοπροαίρετος ευεργέτης, ενώ ταυτόχρονα οργανώνει, συχνά αθώα και συχνά ανομολόγητα, ένα σύστημα απόλυτης εξάρτησης.

Το όνομα της συζύγου του Κάλλιου είναι Πειρά και είναι ένα όνομα το οποίο προέρχεται από το ρήμα πειράω (προσπαθώ, δοκιμάζω) και συνδέεται με την πειρατήρια δοκιμασία, όπου πρωταγωνιστούν ο πειρασμός, η πρόκληση, το πείραγμα και η δοκιμή. Η Πειρά είναι ο κινητήριος μηχανισμός της διαρκούς διεύρυνσης των απαιτήσεων και με τη διαρκώς απαιτητική στάση της ανανεώνει τα δεσμά του Νήφου, ενώ δραματουργικά λειτουργεί ως ένας κεντρικός άξονας, όπου η οικειότητα γίνεται μηχανισμός εξουσίας.

Τέλος, η θυγατέρα του ζεύγους, φέρει το όνομα Πεταλία, που ηχητικά παραπέμπει σε πέταλο και πτήση, στην ελαφρότητα, στο φτερούγισμα και στη νεότητα. Η Πεταλία είναι η μόνη παράφωνη νότα, μιας και φέρει τη δυνατότητα διαφυγής, τη φωνή της λογικής και της αμφισβήτησης και είναι εκείνη που αποκαλύπτει στον Νήφο, την πρόθεση των γονιών της, λέγοντας του ότι «Ποτέ δεν θα σ’ αφήσουν να φύγεις. Τώρα είσαι αιχμάλωτός τους, όπως κι εγώ». Έτσι αποτελεί την αντιφωνία του έργου και προσδίδει μια μεταφυσική διάσταση της εγκλωβισμένης ελευθερίας.

∞

Σκηνοθετικά, ο Κώστας Παπακωνσταντίνου επιλέγει μια λιτή, καθαρή γραμμή, χτίζοντας το περιβάλλον όχι ως ρεαλιστικό σπίτι, αλλά ως χώρο λειτουργίας ενός μηχανισμού, ενώ και η σκηνογραφία–ενδυματολογία των Φιλάνθης Μπουγάτσου και Νατάσας Λέκκου υπηρετεί αυτή τη λογική. Η κινησιολογία της Μίνας Ανανιάδου τονίζει το μοτίβο των δουλικών χειρονομιών και των επαναλαμβανόμενων πράξεων, οι οποίες υποδηλώνουν τη σιωπηλή παραίτηση, η μουσική του Βασίλη Κουτσιλιέρη προσθέτει μια σχεδόν δυσοίωνη υπογράμμιση, ενώ οι φωτισμοί του Γιώργου Αγιαννίτη απομονώνουν τους χαρακτήρες σαν εκθέματα σε μια βιτρίνα.

Ο Στέφανος Κοσμίδης (ως Κάλλιος), η Αγγελική Μαρίνου (ως Πειρά), ο Δημοσθένης Ξυλαρδιστός (ως Νήφος) και η Ειρήνη Δένδη (ως Πεταλία), συνθέτουν ένα κουαρτέτο υποκριτικών αντιθέσεων, καθώς η παράστασή τους δεν είναι ψυχολογική, αλλά είναι δομική. Με χροιές και σώματα που σταδιακά κλειδώνουν σε έναν προαποφασισμένο ρυθμό, εκφράζουν την τελετουργία της εξάρτησης, η οποία τονίζεται ιδιαίτερα με την ερμηνεία της Αγγελικής Μαρίνου, που ξεχωρίζει ως ποιητική ρωγμή, στο κατά τα άλλα ορθολογικό σύστημα του σπιτιού.

∞

Ο Δεσμώτης δεν είναι απλώς μια αλληγορία της ελληνικής οικονομικής κρίσης, αλλά μια σπουδή πάνω στον πολιτισμό-κουλτούρα της χρέωσης, σε προσωπικό, πολιτικό και συναισθηματικό επίπεδο. Η παράσταση, λιτή αλλά ακριβής, κατορθώνει να μετατρέψει ένα οικείο σκηνικό σε κοινωνικό σχόλιο και μια προσωπική ιστορία σε ένα σύγχρονο πολιτικό μύθο. Και ίσως αυτή να είναι η μεγαλύτερή της επιτυχία, μιας και μας υπενθυμίζει ότι ο δεσμώτης δεν είναι μόνο ο άλλος. Είναι και εκείνο το μέρος του εαυτού μας που, από φόβο ή ανάγκη, υπογράφει πρόθυμα το άτυπο συμβόλαιο της υποτέλειας και της εξάρτησης.

Περισσότερα εδώ.

Έλενα Χατζοπούλου, Νοέμβριος 2025