Είδαμε την παράσταση ‘ΜέΝΓΚΕΛΕ’ στο Θέατρο Noūs
Ο πολυγραφότατος σύγχρονος Έλληνας συγγραφέας, Θανάσης Τριαρίδης, με τα κείμενά του επιχειρεί την αφύπνιση της κοινωνίας και τη διατήρηση της μνήμης, πάνω σε παρελθόντα απάνθρωπα γεγονότα, σε μια προσπάθεια να μην πέσουν στη λήθη της ιστορίας, ενώ πολλά είναι τα έργα του που έχουν παρασταθεί, σε σκηνές της χώρας μας, της Γερμανίας και της Κύπρου.
Ο Τριαρίδης αναζητά, και ίσως βρίσκει την ταυτότητά του, αναφερόμενος σε όλους τους ηττημένους και άδικα θανατωμένους της Ιστορίας, σε μια διαρκή διεκδίκηση κατανόησης του κόσμου τούτου.
Το θεατρικό του έργο «ΜέΝΓΚΕΛΕ Όνειρο για δύο πρόσωπα σε ένα βαγόνι» (2012: εκδ. Ευρασία), που έχει ανέβει στη σκηνή τουλάχιστον δεκαπέντε φορές, αναφέρεται στον «Άγγελο του θανάτου», τον Josef Mengele, και στις πρακτικές που άσκησε ως γιατρός των SS, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης, Auschwitz. Κατά τον Mengele, οι δίδυμοι και οι μικρόσωμοι αποτελούν «ανωμαλία» της φύσης, ενώ παιδιά άλλων φυλών ή θρησκειών αιχμαλωτίζονται και, μέσα από τα συγκριτικά πειράματά του, προσπαθεί να επαληθεύσει τις φυλετικές του θεωρίες. Ο Mengele, η φρίκη του είδους μας, με το τέλος του πολέμου, αν και αρχικά συνελήφθη δεν κρατήθηκε, διέφυγε και τελικά με πλαστά χαρτιά, μαζί με άλλους εγκληματίες πολέμου, κατέφυγε στη Νότια Αμερική, ενώ δεν μετάνιωσε ποτέ για τις πράξεις του, μιας και σύμφωνα με το ημερολόγιό του, επιζητούσε, ερευνούσε και προσπαθούσε για την επίτευξη των γενετικών μεταβολών και στη δημιουργία της Άριας φυλής, έως το τέλος του. Δεν έγινε γνωστό ποτέ πόσα υπήρξαν τα θύματά του.
Ο Mengele, αν και διαβόητος για τα αποτρόπαια πειράματα ευγονικής, ουσιαστικά απουσιάζει από αναφορές στην τέχνη. Και αυτό ουσιαστικά το κενό, με έναν ιδιότυπο τρόπο, προσπαθεί να καλύψει ο Τριαρίδης.
∞
Στο κουπέ Α13, ένας άνδρας διαβάζει το βιβλίο του. Μια νεαρή κοπέλα εισέρχεται και, αφού βεβαιώνεται για το ποια είναι η θέση της, την καθαρίζει με απολυμαντικό, ενόσω μιλάει ακατάπαυστα. Ο άνδρας, δημόσιος υπάλληλος, ελεγκτής σε θέματα εργασιακής συμπεριφοράς, αδιαφορεί για την ύπαρξή της, όμως απαντάει με τυπική ευγένεια στις συνεχείς ερωτήσεις της κι έτσι μαθαίνει ότι εκείνη είναι υποψήφια διδάκτωρ ιστορίας και η διπλωματική της σχετίζεται με ιστορίες του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου και πιο συγκεκριμένα με το ημερολόγιο και τις επιστολές του Josef Mengele.
Και ξαφνικά, η ηλεκτροκίνητη αμαξοστοιχία σταματάει, τα φώτα σβήνουν, η πόρτα του κουπέ κλειδώνει και οι δύο συνεπιβάτες, μόνο με το φως του κινητού, προσπαθούν να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους.
Ο χρόνος περνάει και η συζήτηση σχετικά με τον Mengele αναδεικνύει λεπτομέρειες της δράσης και μιας συγκεκριμένης ιστορίας, όπου ο Mengele χώρισε με τα αρρωστημένα πειράματα του, δύο δίδυμα κοριτσάκια 10 ετών. Το ένα θανατώθηκε από τα χέρια του με τρόπο βάναυσο, ενώ στη δίδυμή της, την Esther Cohen, δόθηκε το ελιξίριο της αιωνιότητας. Το ίδιο φίλτρο έλαβε και ο Mengele, μιας και θα την περίμενε να μεγαλώσει, έτσι ώστε να ζήσουν μαζί τον «έρωτά» τους, καθώς και οι δύο θα ήταν αθάνατοι και για πάντα νέοι.
Η απίθανη αυτή ιστορία προκαλεί και δίνει την ιδέα στους συνεπιβάτες να παίξουν ένα διασκεδαστικό, αρχικά τουλάχιστον, παιχνίδι. Το παιχνίδι λέγεται «Αν είσαι, είμαι…» κι έτσι ο άνδρας θα αναλάβει τον ρόλο του Mengele και η κοπέλα τον ρόλο της Esther.
Μ: Να δώσω το σύνθημα της έναρξης του παιχνιδιού;
Ε: Ναι, φυσικά…
Μ: Θα το επαναλάβετε από την πλευρά της Esther;
Ε: Γιατί, είναι αυτό απαραίτητο;
Μ: Δεν είναι απαραίτητο… Μα είναι κάτι σαν τελετουργικό, για να πάει καλά το παιχνίδι…
Ε: Ας είναι, λοιπόν…
Μ: «Αν είσαι η Esther, είμαι ο Mengele…»
Ε: «Αν είσαι ο Mengele, είμαι η Esther…»
Ο Kurt Weill και η μελωδία του «Youkali», που μιλάει για έναν τόπο ονειρικό, τους συντροφεύει στο βαλς τους, όμως το παιχνίδι σε λίγο παύει να είναι ακίνδυνο. Αρχίζει και γίνεται διαστροφικό, παράλογο και βίαιο. Ένα ψυχολογικό θρίλερ εκτυλίσσεται στο κουπέ Α13, όπου τα όρια της πραγματικότητας και της φαντασίας δεν είναι πλέον ευδιάκριτα. Παίζουν; Ή μήπως γνωρίζονται, μέσα σε ένα αδιανόητο παιχνίδι της μοίρας;
∞
«Ό,τι έγινε μια φορά, σίγουρα θα ξαναγίνει», σύμφωνα με τον Πρίμο Λέβι, οπότε ο Θανάσης Τριαρίδης γράφει τον «ΜέΝΓΚΕΛΕ», κάνοντας τέχνη ενάντια στη λήθη, ένα ψυχολογικό αρχετυπικό παιχνίδι ρόλων, που επιδιώκει τον αναστοχασμό του θεατή πάνω στην εφιαλτική κτηνωδία ενός παρανοϊκού ανθρώπου, που είχε την εξουσία και άρα το δικαίωμα να πραγματοποιήσει ότι φανταζόταν, με το πρόσχημα της αγάπης. Ένα έργο ιστορικής μνήμης, όπου αποκαλύπτεται η, ανά τους αιώνες, πραγματική φύση του ανθρώπου, όταν λάβει την απόλυτη εξουσία. Ένα έργο στο οποίο υπάρχει η κορύφωση, όχι όμως και η κάθαρση.
Και η Αναστασία Κουμίδου, κατορθώνει να το αφηγηθεί θεατρικά, επιλέγοντας μέσα από το κείμενο τα σημαντικότερα μέρη, τα οποία και σκηνοθετήσει με ένα ευρηματικό και ποιοτικό τρόπο. Οι καθρέφτες και ο τρόπος που τοποθετούνται, σε κάθε περίπτωση, δημιουργούν εικόνες και αποκαλύπτουν αυτό που επιδιώκει να αναδείξει το σύμπαν και του συγγραφέα και το δικό της. Οι «σκοτεινοί φωτισμοί» του Γιώργου Αγιαννίτη και η επιμέλεια της κίνησης από τη Χριστίνα Βασιλοπούλου, αναδεικνύουν όσα η δραματουργική επεξεργασία επιδιώκει.
Ο Λυκούργος Μπάδρας, ως Mengele, ανταποκρίνεται στον ρόλο του, με όση ψυχρότητα απαιτείται, με βλέμμα γυάλινο και πρόσωπο σκληρό κι ανέκφραστο. Η Βέρα Μακρομαρίδου, ως Esther, ερμηνεύει με επιδεξιότητα την αμηχανία της ηρωίδας που υποδύεται, όπως και τον τρόμο της, αλλά και την ανάγκη για εκδίκηση. Και οι δύο απόλυτα συντονισμένοι, κινούνται στο σκοτάδι, ακολουθώντας τη διαρκή αυξανόμενη συναισθηματική φόρτιση και την επιτάχυνση της δράσης, άλλοτε κρυμμένοι και άλλοτε εκτεθειμένοι μέσα στις αντανακλάσεις των καθρεφτών.
Η παράσταση ρέει αβίαστα και δεν αφήνει τον θεατή να πάρει ανάσα, ενόσω οι δύο συνταξιδιώτες ταυτίζονται με τους ρόλους που υποδύονται, σε ένα παιχνίδι που μπορεί να είναι και πρόσχημα, μπορεί και όχι.
∞
Μια παράσταση, όπου, μέσα από τους καθρέφτες, διαθλώνται τα πολλαπλά είδωλα, της αλήθειας και του ψέματος. Του ηθικού και του ανήθικου. Του πραγματικού και του φανταστικού. Σε ένα τέλος προδιαγεγραμμένο, όταν η κόκκινη κλωστή, από τα χέρια της Esther θα αρχίζει να ξεδιπλώνεται. Είναι η κόκκινη κλωστή της μοίρας που συνδέει τους ανθρώπους. Είναι το καθορισμένο από τη μοίρα πεπρωμένο, που καθορίσει το μέλλον και την εξέλιξή του. Είναι το αναπόφευκτο, το γραφτό, το ριζικό, είναι ο μύθος της «αόρατης, κόκκινης κλωστής», είναι το νήμα που προέρχεται από την καρδιά και που δεν τελειώνει στην άκρη του μικρού δαχτύλου, αλλά συνεχίζει με τη μορφή μιας αόρατης κόκκινης κλωστής, μέχρι να συναντηθεί με τον άλλο που έχουν την ίδια μοίρα κι αυτό θα συμβεί ανεξάρτητα τη συνθήκη, τον χρόνο, τον τόπο. Είναι η αόρατη κόκκινη κλωστή, που όσο κι αν μπερδευτεί ή τεντωθεί, στο τέλος θα γίνει αυτό που σχεδιάστηκε.
«Αν είσαι, είμαι…».
Περισσότερα εδώ.
Έλενα Χατζοπούλου, Απρίλιος 2024
