Είδαμε την παράσταση ‘Ελεγεία της μνήμης’ στο Studio Μαυρομιχάλη
Η κυρά Χριστίνα, η γιαγιά στη Λάρισα, που είχε τη φροντίδα για τα πρώτα χρόνια της ζωής μου, όταν την ρωτούσα, μεγάλος πια, για διάφορα γεγονότα ή εικόνες που μου έρχονταν σαν σκηνές από φιλμ, την ιστορία τους, μου έλεγε ότι είναι αυτά που με έχουν κάνει τον άνθρωπο που είμαι τώρα και, αυτά που θα έρθουν στο μέλλον, εκείνον που τελικά θα γίνω. Έτσι, αντιλήφθηκα πως οι άνθρωποι έχουν μια “τραπεζα” μνήμης” που όσα αποθηκεύονται εκεί, μετά την επεξεργασία από τον καθένα, μας κάνουν μοναδικούς.
Και συνέχιζε με τον δικό της απλοϊκό τρόπο να μου εξηγεί, πόσο σημαντικό είναι να έχει ο άνθρωπος τις μνήμες του – “αλλιώς γίνεσαι ένα άδειο κουτί, σαν τη Βαγγελιώ, τη θυμάσαι σίγουρα, τη γιαγιά της Γιάννας, που τα έχασε όλα, όταν αρρώστησε και δεν γνώριζε κανέναν ούτε καν τα παιδιά της…”. Η ανάμνηση της συγκεκριμένης γυναίκας, με τρόμαζε και ειδικότερα εκείνο το απόκοσμο ερευνητικό της βλέμμα κάθε φορά που με κοίταζε, όταν έμπαινα στο σπίτι που ζούσε με την κόρη της (νονά της μητέρας μου) και δεν ξεχνώ, όταν φώναζε ποιοι ήμασταν όλοι αυτοί οι ξένοι μέσα στο σπίτι της…
Τρομάζω στην ιδέα μιας τέτοιας κατάστασης, με ενοχλεί απίστευτα το ενδεχόμενο να μην έχω γνώση όσων έζησα, αγάπησα ή μη, και να υπάρχω απλώς.
Η Λόρνα και η Κάρι είναι δυο γυναίκες εκπαιδευτικοί και σύζυγοι – γνωρίστηκαν κοντά στα 40 και μοιράζονται μια κοινή ευτυχισμένη ζωή 20 περίπου ετών. Την ομορφιά αυτή, θα μουτζουρώσει η διάγνωση για μια νευροεκφυλιστική ασθένεια που θα προσβάλλει τη Λόρνα. Οι πρώτες εξετάσεις και η διάγνωση δείχνουν τη σοβαρότητα του προβλήματος, που, αν δεν αντιμετωπιστεί, θα φέρει στην παθούσα έναν αργό και βασανιστικό θάνατο.
Με τη συνδρομή μιας εξειδικευμένης νευρολόγου, μαθαίνουν για την ύπαρξη μιας θεραπείας, κατά την οποία αφαιρείται το μέρος του εγκεφάλου που έχει το πρόβλημα και αντικαθίσταται από ένα νανοτσίπ, που αναλαμβάνει να υποστηρίζει νευρολογικά τον άνθρωπο. Όμως, παραμύθι με αίσιο τέλος και χωρίς δράκο δεν υπάρχει και, στην περίπτωση αυτή, το σημαντικό κόστος που θα κληθεί να πληρώσει η Λόρνα είναι η απώλεια μεγάλου μέρους της μνήμης της και ειδικότερα της βραχυπρόθεσμης. Θα σβήσουν όλα όσα έζησε για κάποια χρόνια, συμπεριλαμβανομένης και της σχέσης με τη Κάρι.
Η Λόρνα, πιο συναισθηματική και υπολογίστρια ταυτόχρονα, δεν δέχεται πολύ καλά αυτό το γεγονός, ενώ η Κάρι, που έχει μια διαφορετική προσέγγιση, με έντονες τις μεταφυσικές ανησυχίες και τη σύνδεση με τη θρησκεία, διαχειρίζεται διαφορετικά την κατάσταση, μην εκφράζοντας ανοιχτά τις ανησυχίες της.
Οι συζητήσεις μεταξύ τους δεν οδηγούν σε κάποια απόφαση, την οποία θα κληθεί να πάρει η Κάρι, όταν, έχοντας στα χέρια της ένα πληρεξούσιο από τη Λόρνα, για να αποφασίζει ό,τι την αφορά, από τη στιγμή που η ασθένεια θα της έχει στερήσει τη δυνατότητα, και η οποία θα κρίνει με γνώμονα το συναίσθημα και την επιθυμία της να δει την αγαπημένη της να συνεχίζει να ζει. Η επέμβαση θα γίνει επιτυχώς, η Λόρνα θα έχει μια καλή ανάρρωση, χωρίς να έχει καμία μνήμη και κανένα συναίσθημα για την Κάρι…
Στην παράσταση ‘Ελεγεία της μνήμης’, συμβαίνει κατι ιδιοφυές που μεγαλώνει το σασπένς και μεταδίδει διαρκώς νέες πληροφορίες στον θεατή. Μετά την αρχική σκηνή, πηγαίνουμε στην αμέσως προηγούμενη χρονικά, σαν να γυρίζουμε, σε ένα παλιό VHS player, πίσω μια ταινία. Με αυτόν τον τρόπο, ο συγγραφέας μάς βάζει μέσα στους χαρακτήρες των δύο βασικών ηρωίδων του, ώστε να τους γνωρίσουμε και να αντιληφθούμε ακόμη καλύτερα, επιστρέφοντας στην αρχική σκηνή ξανά στο τέλος του έργου, την τραγικότητά τους.
Η Λόρνα, που την υποδύεται η Στέλλα Κρούσκα, έχει αποφασίσει να συνεχίσει, από το σημείο μηδεν που βρίσκεται μετά το εξιτήριό της. Δυστυχως για την ίδια, έχει χαθεί η ανάμνηση της σχέσης με την Κάρι, που είναι πλέον μια άγνωστη γυναίκα… Ακούει όσα της λέει, όμως δεν μπορεί να τα αξιολογήσει ως πραγματικά γεγονότα ενός παρελθόντος που μπορεί να χάθηκε, αλλά σίγουρα υπήρξε, και αμφισβητεί τα λεγόμενά της – ήταν όντως ζευγάρι, την αγαπούσε όπως ισχυρίζεται;
Η Κάρι, που ερμηνεύει η Μαρία Τσιμά, αντιμετωπίζει εντελώς συντετριμμένη τη νέα κατάσταση, για την οποία η ίδια έδωσε τη συγκατάθεση. Ως άνθρωπος με υψηλό αίσθημα καθήκοντος, δεν θα μπορούσε να κάνει διαφορετικά και τώρα εσωτερικά βασανίζεται, καθώς συγκρούεται η λογική με το συναίσθημα.
Το κομβικό πρόσωπο της ιστορίας, είναι η γιατρός-επιστήμονας της Φανής Παναγιωτίδου, αναγκάζεται, λόγω θέσης, να προτείνει στις δύο γυναίκες “σκληρές” επιλογές, χωρίς να επιτρέψει στον εαυτό της να χάσει την “επιστημονικότητά” της ούτε να αφήσει τυχόν συναισθήματα να επηρεάσουν τη δουλειά της, στις συζητήσεις με τις Λόρνα και Κάρι πριν την επέμβαση, και φυσικά και μετέπειτα, όταν θα πρέπει να υπερασπιστεί την ασθενή της και να πει στην Κάρι πως θα χρειαστεί να ξεκινήσει κι αυτή μια νεα πορεία, χωρίς όσα γνώριζε μέχρι χθες… Στο δίλημμα της ευτυχισμένης ζωής, όπως τη γνωρίζει και για όσο κρατήσει, και της αμνησίας που θέτει η Λόρνα, η γιατρός ορίζει ως μονόδρομο, το δεύτερο, παρακινούμενη από την αντίστοιχη ιστορία της μητέρας της, που επέλεξε το πρώτο…
Τρεις πολύ δυνατές ερμηνείες, που δίνουν οι ηθοποιοί, και μεταδίδουν με καθαρότητα όλα τα μηνύματα του έργου, και σχετίζονται με τη συζήτηση που έχει ξεκινήσει σε επιστημονικούς, και όχι μόνο κύκλους, καθώς, με την πρόοδο της ιατρικής και την προσπάθεια να θεραπεύονται τα πάντα, μπαίνει στην εξίσωση το αν θα πρέπει να υπολογίζεται το ηθικό κόστος για τον ασθενή, μπροστά στην ευκαιρία για την αύξηση του διαθέσιμου, για εκείνον, χρόνου πάνω στη γη.
Υπάρχει και μια τέταρτη “πρωταγωνίστρια”, η φωνή της Βασιλίνας Κατερίνη, που χρησιμοποιείται ως η έκφραση ενός υπερυπολογιστή του νοσοκομείου, που εξηγεί από απλά μέχρι σύνθετα επιστημονικά και ιατρικά θέματα. Η παρουσία της είναι αρκούντως ευχάριστη και ενίοτε διασκεδαστική, επιτυγχάνοντας να αποφορτίσει το κοινό από την ένταση των συναισθημάτων που κυριαρχούν στις ηρωίδες.
Ο Φώτης Μακρής, σκηνοθετικά, επιλέγει έναν καινοτόμο τρόπο, όπου αναμειγνύεται η προβολή μιας ταινίας, σε συνδυασμό με ένα ηχητικό περιβάλλον, και φυσικά την πρόζα των ηθοποιών. Έτσι, μορφοποιείται το φουτουριστικό “ψηφιακό” περιβάλλον, όπου θεωρητικά συμβαίνουν όλα τα γεγονότα και προβάλλονται όλα τα ερωτήματα που πηγάζουν από το έργο. Με τη συνδρομή του Φοίβου Σαμαρτζή στο video art, που αποτελεί ουσιαστικά τη σκηνογραφία της παράστασης, και του Νείλου Καραγιάννη, στον ήχο και τη μουσική, δημιουργεί μια ατμόσφαιρα αγωνίας και θρίλερ, που ταιριάζει απόλυτα στο πνεύμα της παράστασης και, σε συνδυασμό με την απόδοση των ηθοποιών, πιστώνεται μια εξαιρετική σκηνοθετική προσέγγιση.
Στη άψογη αυτή παράσταση τα ερωτήματα που ακολουθούν τον θεατή είναι αμείλικτα:
– Αξίζει κάθε κόστος η επιμήκυνση της ανθρώπινης ζωής;
– Είναι όλη αυτή η “προοδος” ένα παιχνίδι των επιστημόνων, που φιλοδοξούν να καταρρίψουν κάθε μεταφυσική και θρησκευτική πεποίθηση, τοποθετώντας τους εαυτούς τους στη θέση των νέων θεών;
– Γιατί πρέπει να χρειάζεται να επιλέγουμε, κάθε φορά που διακυβεύεται κάτι σοβαρό, να θυσιάσουμε κάτι από την ταυτότητά μας ως άτομα;
– Αν χαθούν μνήμες και εικόνες, επιστρέφεις στις “εργοστασιακές” ρυθμίσεις, ως ένα νέο άτομο, που απλά έχει την ίδια μορφή με αυτο που ήσουν πριν; Και ό,τι προϋπήρξε, πού πηγαίνει;
Προσωπικά, αναχώρησα από το θέατρο πολύ γεμάτος από την παράσταση που παρακολούθησα και με βαθύτατες ανησυχίες για το μέλλον και όσα μπορεί να μας ζητούν να “πετάμε” στο όνομα μιας ευζωίας συνολικά, αναρωτούμενος για το τι μέλλον δυστοπικό μπορεί να είναι αυτό που έρχεται, αν όλα όσα προβλέπουν ορισμένοι αποδειχτούν αλήθεια.
Αν έπρεπε να βρεθώ κάποτε στην ίδια θέση με τη Λόρνα, κι αφού θα είχε προχωρήσει τόσο πολύ η τεχνολογία, θα ζητούσα να μου αντιγράψουν τις μνήμες στο τσιπάκι που θα μου προσάρμοζαν, ώστε να μην αλλάξει πραγματικά τίποτα στη ζωή μου…
Περισσότερα εδώ.
Θοδωρής Κ., Μάρτιος 2025
